بورس کالا به بازاری اطلاق می شود که در آن کالاهای مختلف خرید و فروش می شود. این در حالی است که در این بازار همه کالاها خرید و فروش نمی شود و تنها چند کالای اساسی مانند برنج، گندم، پنبه و انواع فلزات خرید و فروش می شود. همانند بازار بورس، بازار کالا با قوانین و مقررات خاصی عمل می کند.
در این مقاله به معرفی بورس کالا، مزیت های آن و فرآیند ورود و انجام معاملات در بورس کالای ایران می پردازیم. علاوه بر این، انواع مختلف قراردادهای موجود در این بازار را مورد بحث قرار خواهیم داد. برای آشنایی بیشتر با سرمایه گذاری در این بازار و قوانین حاکم بر بورس کالا با ما حتما تا انتها همراه ما باشید تا چیزی را از دست ندهید.
بازار بورس کالا، بازاری است که در آن کالاهای مختلف خرید و فروش می شود و خرید کالا در این بازار در مقایسه با بازار کالاهای سنتی، ریسک کمتری دارد. چرا که قیمت محصولات در بازار کالا با نوسانات کمتری همراه است و نهادهای نظارتی توجه بیشتری به قیمت کالاها و اصالت آنها دارند. به دلیل عدم نظارت کافی در بازار کالاهای سنتی، بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند برای خرید مواد مورد نیاز خود به بازار بورس کالا مراجعه کنند و محصول مورد نظر را در محیطی امن و منظم خریداری کنند.
بورس کالا بازاری ساختاریافته و سازمان یافته است که در آن طیف خاصی از کالاها معامله می شود. در بازار بورس کالای ایران کالاهای مورد معامله شامل کالاهای کشاورزی، مواد معدنی فلزی، محصولات شیمیایی و پتروشیمی و همچنین محصولات بازار دوم و بازار مشتقه است.
بازارگردانان، با ایفای نقش میانجی بین ارائه دهندگان و خریداران، نقش تعیین کننده ای در این بازار ایفا می کنند و اطمینان می دهند که معاملات بر اساس قیمت فعلی و واقعی کالا انجام می شود و در عین حال اصالت کالا را نیز تضمین می کنند.
بورس کالای ایران در شهریور 1381 با راه اندازی بورس فلزات و پس از آن یک سال بعد بورس کالای کشاورزی تاسیس شد. شورای عالی بورس، مسئولیت راه اندازی بورس کالا را با هدف دستیابی به اهداف سوم و چهارم توسعه ای برعهده داشت.
در آذرماه 1383 قانون شوراي اسلامي مبني بر ادغام دو بازار فلزات و كالاهاي كشاورزي به تصويب رسيد. بورس کالای ایران پس از انجام تشریفات قانونی و پذیره نویسی های لازم، از مهر 1385 رسماً فعالیت خود را آغاز کرد و در نتیجه این بازار به عنوان یکی از زیرمجموعه های سازمان بورس فعالیت می کند و فعالیت های آن مشمول بررسی این سازمان می باشد.
بازار بورس کالا را می توان به چندین زیر مجموعه شامل بازارهای فیزیکی، ثانویه، مشتقه و مالی تقسیم کرد. در بورس کالای ایران انواع مختلفی از بازارها موجود است که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
این بازار شامل تجارت محصولات قابل توجهی مانند کالاهای کشاورزی، پتروشیمی، فرآورده های نفتی، محصولات صنعتی و محصولات معدنی است. این یکی از پر رونق ترین بازارها در بورس کالا است، با مجموعه قوانین و رویه های خاص خود، شبیه به بازارهای سنتی. معامله تحت شرایط خاصی انجام می شود و از یک حالت حراج پیروی می کند.
فروشنده قیمت محصول را اعلام می کند و خریداران قیمت های متفاوتی را ارائه می دهند که بالاتر از قیمت پیشنهادی فروشنده است. در نهایت محصول با بالاترین قیمت پیشنهادی به فروش می رسد. ضمناً محصولاتی که در این بازار خرید و فروش می شوند، هم در بازارهای داخلی و هم در بازارهای خارجی قابل فروش هستند. سه نوع قرارداد نقدی، اعتباری و پیش پرداخت در این بازار وجود دارد که در زیر به توضیح هر یک از این قراردادهای بازار فیزیکی پرداخته ایم.
بورس کالا همچنین دارای یک بازار فرعی به نام بازار ثانویه است که برای محصولاتی استفاده می شود که نیاز به تایید حضوری توسط خریدار دارند یا به دلایل مختلف به طور مستمر در بازار فیزیکی موجود نیستند. این محصولات شامل پتروشیمی، کالاهای کشاورزی، محصولات معدنی، محصولات پلیمری، محصولات صنعتی و غیره است. آنها را می توان در معاملات داخلی و خارجی فروخت.
این بازار به تامین کنندگان بیشتری امکان مشارکت و فروش محصولات خود را می دهد.
یکی از مزایای اصلی بورس کالا، قرارداد بین دو طرف درگیر است. قبل از اینکه هر محصولی در این بازار ارائه شود، مورد بررسی کامل قرار می گیرد تا از اصالت آن اطمینان حاصل شود. این امر به ایجاد اعتماد در بین خریداران و متقاضیان کمک کرده است. از سوی دیگر، فروشنده نگران دریافت وجه نیست، زیرا اتاق پایاپای طبق قرارداد، پرداخت ها و تسویه حساب ها را انجام می دهد. سرمایه گذاری در بورس کالا مبتنی بر اعتماد است و تنها سرمایه گذاران جدی می توانند وارد این بازار شوند.
از دیگر مزایای فعال بودن در بورس کالا می توان به معرفی محصولات به متقاضیان داخلی و خارجی، دسترسی به تسهیلات بانکی و حل و فصل هر گونه مشکل و خسارت بدون دخالت مراجع قضایی توسط اتاق پایاپای اشاره کرد. ارائه محصولات از طریق بورس کالا، ریسک های تجاری را کاهش می دهد و به عنوان یک فرصت تبلیغاتی عالی برای تامین کنندگان عمل می کند.
بورس کالای ایران اهداف متعددی از جمله حل مشکلات رایج در بازار سنتی و ایجاد فضای امن برای همکاری تولیدکنندگان و مصرف کنندگان با یکدیگر زیر نظر کارشناسان حرفه ای دارد. هدف اولیه این بازار ایجاد فضای امن و غلبه بر محدودیت ها و ضعف های بازار سنتی است که با موفقیت به آن دست یافته است. هر دو طرف معامله ملزم به انجام تعهدات خود هستند و این تعهد به معامله و شفافیت قیمت کالاهای اساسی نقش واسطه را کاهش داده است. این تحولات به کنترل بازار و کاهش ریسک خرید محصولات در بازار سنتی کمک کرده است که از اهداف بورس کالای ایران است.
بورس کالا اثرات قابل توجهی داشته است، از جمله:
شرکت کنندگان مختلفی در خرید و فروش در بورس کالای ایران دخیل هستند، از جمله:
تولیدکنندگان و مصرف کنندگان ذینفعان اصلی بورس کالا هستند. پس از طی مراحل قانونی، تولیدکنندگان می توانند محصولات خود را در این بازار گسترده عرضه کرده و از سرمایه گذاری در بورس کالا بهره مند شوند. همچنین مصرف کنندگان می توانند مواد اولیه مورد نیاز خود را در بستر بورس کالا خریداری کرده و به مقدار واقعی خریداری کنند و با اطمینان از کیفیت و ایمنی محصول از آنها استفاده کنند.
انواع قراردادهای بورس کالای ایران به شرح زیر است:
در این نوع قرارداد، خریدار تمام مبلغ توافق شده را به همراه کارمزد کارگزار پرداخت کرده و عرضه‌کننده محصول نیز آن را در مدت حداقل ۳ روز به خریدار تحویل می‌دهد. به همین خاطر از این قرارداد با نام قرارداد تحویل فوری هم یاد می‌کنند. البته هزینه محصول نیز باید در عرضه ۳ روز پرداخت شود.
در قرارداد سلف، مبلغ توسط خریدار پرداخت‌شده اما زمان تحویل آن در روزی است که در قرارداد منعقدشده و مورد تأیید طرفین قرارگرفته است. بنابراین تحویل محصول در آینده انجام می‌گیرد و تسویه آن در همان ابتدای انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد که این نوع توافق در بازار فیزیکی بورس کالا مرسوم است.
همان‌طور که از نام این قرارداد معلوم است امکان نسیه وجود داشته و خریداران می‌توانند مبلغ توافق شده را به‌صورت نسیه و در زمان‌بندی‌های معین‌شده پرداخت کنند. تحویل کالا نیز در مدت ۳ روز بعد از انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد.
در قرارداد آتی که به معنای آینده است کلیه امور معامله از پرداخت وجه گرفته تا تحویل کالا در زمان آینده و طبق قیمت توافق شده انجام می‌گیرد. بنابراین هنگام رسیدن زمان معامله، وجه موردنظر پرداخت‌شده و کالا در اختیار خریدار قرار می‌گیرد.
قرارداد اختیار معامله، قراردادی است که یک نفر اختیار یا حق معامله فرد دیگری را خریداری کرده و به دست می‌آورد. این قرارداد در دو مدل مختلف تحت عناوین اختیار خرید و اختیار فروش منعقد می‌شود و در هر یک از آنها، خریداران و عرضه‌کنندگان شروع به معامله با یکدیگر می‌کنند.
این قرارداد به‌منظور برطرف کردن اختلافات موجود یا پیشگیری از اختلافاتی که ممکن است در آینده پیش آید منعقد می‌شود.
در این قرارداد جهت تمدید یا کاستن از سررسید از تبادل دارایی استفاده می‌شود و به‌نوعی معاوضه تعهد صورت می‌گیرد.
هنگام انعقاد هر قراردادی در بورس کالا، عوامل مهمی را باید در نظر گرفت، از جمله:
برای ثبت نام در بورس کالا مراحل زیر را طی کنید:
پس از انجام این سه مرحله مراحل ثبت نام شما در بورس کالا به پایان می رسد و می توانید در این بازار معامله کنید.
برای معامله در بورس کالا مراحل زیر را دنبال کنید:
برای کنترل بازار و رونق آن محدودیت های متعددی در بورس کالا اعمال شده است. برخی از این محدودیت ها عبارتند از:
برای حضور در بخش های مختلف بازار سرمایه بورس کالا باید مجوزهای معاملاتی زیر را برای فعالیت کارگزاری سرمایه و دانش در بورس کالای ایران دریافت کنید
می‌خواهم اولین نفری باشم که از پست‌هایی که در آرادفین منتشر می‌شود، آگاه شوم.
